Op 25 mei 2023 presenteerde Wanderful.stream IMPACT in MECC Maastricht. Een finaal sluitstuk van het drie jarig INTERREG Euregio Maas-Rijn project waarin kmo’s tot circulaire innovatie worden begeleid daarbij vertrekkend vanuit hun eigen reststromen. Met behulp van designers, technologen en business developers kwamen tal van bedrijven vernieuwende circulaire oplossingen met verstrekkende impact. Maar wat was die impact nu precies?
We beantwoorden deze vraag op basis van de Theory of Change van de innovatietrajecten (Figuur 1). Een Theory of Change geeft een gestructureerd overzicht van de acties die door een project werden ondernomen (in de sfeer van controle) en de tussentijdse veranderingen (in de sfeer van invloed) en ultieme gewenste impact (in de sfeer van interesse) waar deze acties aan konden bijdragen. Via diepte interviews met de KMO contactpersonen, traject managers en experten betrokken bij 9 innovatietrajecten (3 in elke regio) en online surveys voor de andere 13 trajecten brachten we in kaart welke elementen van de Theory of Change in de praktijk wel, deels of niet werden gerealiseerd en waarom. Hieruit kan veel worden geleerd voor toekomstige projecten ter ondersteuning van de circulaire transitie bij KMO’s.
DE SFEER VAN CONTROLE (links)
In de sfeer van controle bevinden zich de acties van Wanderful.stream. Hier kwam vooral de grote meerwaarde van het multidisciplinaire (MD) team van experten naar boven, vooral de designers hebben echt nieuwe perspectieven kunnen openen. Verder bleek ook de rol van de traject managers cruciaal om enerzijds de juiste experten bij elkaar te brengen in een positieve groepsdynamiek en anderzijds alle projectmanagement taken op zich te nemen zodat de experten volledig konden focussen op de inhoud.
Vanuit de sfeer van controle splitst de Theory of Change zich in twee wegen van veranderingen: voor de KMO en voor de betrokken experten.
DE WEG VAN VERANDERING VOOR DE EXPERTEN (bovenaan)
Voor de experten leidde deelname aan Wanderful.stream bij iedereen tot nieuwe kennis, een positieve ervaring met multidisciplinair samenwerken, en een groter netwerk. Deze veranderingen krijgen een groene kleur in de sfeer van directe invloed. Voor sommige experten (en dus in het oranje) leidde Wanderful.stream ook tot nieuwe business opportuniteiten.
Deze eerste directe veranderingen konden op hun beurt bijdragen aan een verhoogd bewustzijn bij de experten van enerzijds de meerwaarde van de circulaire economie voor hun eigen professionele activiteit, en anderzijds de meerwaarde van multidisciplinair samenwerken om tot innovatie te komen (sfeer van indirecte invloed).
Wanderful.stream heeft een significante bijdrage geleverd aan de circulaire transitie van KMO’s.
De ultieme verandering op lange termijn waar Wanderful.stream aan hoopt bij te dragen (sfeer van interesse) is gedragsverandering van de experten die hun eigen professionele activiteit verduurzamen en/of meer inzetten op de circulaire transitie. De helft van de experten geeft deze intentie aan, maar er kwamen weinig tot geen concrete voorbeelden naar boven. Deze evaluatie vond bovendien plaats vaak na afloop van de innovatietrajecten, veranderingen in de sfeer van interesse manifesteren zich meestal pas op langere termijn.
DE WEG VAN VERANDERING VOOR DE KMO’s (onderaan)
Voor de KMO’s leidde deelname aan Wanderful.stream tot drie belangrijke directe veranderingen: tijd om aan hun circulaire uitdaging te werken (zowel intern als tijd van experten), expertise voor Research & Development die ze zelf niet bezitten of moeilijk kunnen vinden, en een groter netwerk, o.a. met partnerbedrijven om samen circulaire oplossingen mee op te zetten. Deze drie veranderingen dragen verder bij tot meer kennis over hun afvalstromen of productieproces, en – net zoals bij de experten – tot een positieve ervaring met multidisciplinair samenwerken. Hier benadrukken ook de KMO’s vooral de grote meerwaarde van het designperspectief.
Via het realiseren van tijd, expertise, kennis en netwerk hebben de innovatietrajecten bijgedragen aan het bewustzijn van zowel experten als KMO’s over de meerwaarde van de circulaire economie en van multidisciplinaire samenwerking.
In de sfeer van indirecte invloed ligt het doel van de Wanderful.stream innovatietrajecten allereerst in de ontwikkeling van een idee of prototype voor een circulaire oplossing voor de afvalstromen van de KMO. In één derde van de trajecten kon een prototype worden ontwikkeld, een verdere 40% van de KMO’s heeft ideeën voor een mogelijke oplossing. In de trajecten waar geen oplossing kon worden uitgewerkt, is weten wat niet kan eveneens een zeer waardevolle uitkomst. Verder kon Wanderful.stream net zoals voor de experten bijdragen aan een verhoogd bewustzijn bij de KMO’s en dit op drie vlakken: bewustzijn over de waarde en het potentieel van hun afvalstromen, bewustzijn over hun rol en mogelijke invloed in het bredere ecosysteem van de circulaire economie, en bewustzijn van de meerwaarde van multidisciplinaire samenwerken om tot innovatie te komen.
De ultieme verandering op lange termijn waar Wanderful.stream aan hoopt bij te dragen (sfeer van interesse) is allereerst een duurzame circulaire oplossing voor de afvalstromen van de KMO. Op het moment van deze evaluatie was dit in geen enkel traject bereikt, de duurtijd van de trajecten was hiervoor te kort. Trajecten kunnen wel sterk bijdragen aan de waarschijnlijkheid dat de KMO verder stappen zal ondernemen om een oplossing duurzaam te implementeren op drie manieren. Allereerst is draagvlak voor circulaire economie in het hele bedrijf cruciaal. Bij de meeste KMO’s was er weinig interne communicatie over het Wanderful.stream traject, dit is een gemiste opportuniteit. Ten tweede kan Wanderful.stream helpen om een partnerschap met een ander bedrijf te initiëren als basis voor verdere stappen. Hier zijn enkele mooie voorbeelden van. Ten derde heeft Wanderful.stream in zeker een derde van de trajecten gezorgd voor een vervolgtraject, ofwel via een nieuwe regionale subsidie, ofwel via verdere samenwerking met één van de betrokken experten.
Net zoals bij de experten hoopt Wanderful.stream ook bij te dragen aan gedragsverandering van de KMO. In de interviews en surveys gaven de experten vier elementen aan die nodig zijn voor de circulaire transitie: 1) ontwikkel oplossingen in het hele productieproces, niet enkel voor opwaardering van geproduceerd afval, 2) werk multidisciplinair en integreer design, 3) ontwikkel nieuwe circulaire businessmodellen, en 4) werk hiervoor samen binnen jouw waardeketen en/of sector. Op het einde van de Wanderful.stream innovatietrajecten zijn er nog geen concrete aanwijzingen voor deze gedragsverandering. KMO’s hebben zeer duidelijk langdurige verdere ondersteuning nodig om deze stappen in hun circulaire transitie te zetten.
Wanderful.stream heeft een significante bijdrage geleverd aan de circulaire transitie van KMO’s. Via het realiseren van tijd, expertise, kennis en netwerk hebben de innovatietrajecten bijgedragen aan het bewustzijn van zowel experten als KMO’s over de meerwaarde van de circulaire economie en van multidisciplinaire samenwerking. Dit zijn belangrijke voorwaarden om op langere termijn en via verdere ondersteuning bij te dragen aan de noodzakelijke gedragsverandering om de circulaire transitie te realiseren.
